Beschreibung

Bu çalıþmanın amacı Türkiye ve İran'ın yükseköðretim sistemlerini karþılaþtırmalı bir yaklaþımla incelemektir. Çalıþmada nitel araþtırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıþtır. Araþtırma Türkiye ve İran'da yükseköðretim kavramları, yükseköðretimin tarihçesi, amacı, yapısı; yükseköðretimde uluslararasılaþma ve yükseköðretim çalıþmalarında iki ülkenin dünyadaki konumu bölümlerine yer verilmiþtir.
Çalıþmada þu temel bulgular elde edilmiþtir. Türkiye ve İran yüzyıllara dayanan köklü iliþkilere, etkileþime, ortak tarih, inanç, dil, edebiyat, kültür ve sanat ögelerine sahip komþu iki ülkedir. Buna ilaveten her iki ülke son iki asırda (1980'lere kadar) düþünce, siyaset, edebiyat, eðitim ve yükseköðretim alanında benzer modernleþme sürecinden geçmiþtir. Türkiye ve İran yükseköðretim tarihinde dikkat çeken farklılıkların ise 1980'lerde her iki ülkede yaþanan siyasal geliþmelerden sonra yaþandıðı görülmektedir. Türkiye'de 1980 yılında askerî darbeyle Batıcı, seküler, Kemalist, milliyetçi ve dine oldukça mesafeli bir yönetim iþ baþına gelirken 1979'da İran'da İslam devrimi gerçekleþmiþ ve ardından İslam Cumhuriyeti kurulmuþtur. İslam devriminin temel ilkelerine bakıldıðında İslamcı, millî-muhafazakâr ve Batı karþıtı olduðu anlaþılmaktadır. Bu durumun doðal bir sonucu olarak 1980'lerden sonra Türkiye ve İran'da yükseköðretim politikalarında farklılıkların daha çok ön plana çıktıðı söylenebilir.
Türkiye ve İran yükseköðretim sistemlerinin bireylerin eðitim düzeyini arttırma, ülkenin bilim, araþtırma, teknoloji kapasitesini geliþtirme, topluma hizmet ve milliyetçilik konularında benzer amaçlara sahip olduðu görülmüþtür. Buna karþın dinî yaþam biçimine mesafeli Atatürkçü, laik, Batıcı ve Kemalist bir toplum inþa etmeyi amaçlayan Türkiye ile İslamî ilke, ahlâk ve deðerlere baðlı bir toplum inþa etmeyi hedefleyen İran'ın yükseköðretimde felsefi, düþünsel ve ideolojik amaçlar noktasında ayrıþtıðı görülmüþtür.
Yükseköðretim sürecinin birden fazla bakanlık tarafından yürütülmesi, üniversitelerin yapılanmasında meslek yüksekokulu ve enstitü birimlerinin olmaması, açıköðretimde önlisans programlarına yer verilmemesi, buna karþın yüksek lisans ve doktora programlarının bulunması, tek cinsiyetli üniversite veya birimlerin olması, öðrenci seçme sisteminde mahallî kontenjanlı programlara yer verilmesi, yine öðrenci seçme sisteminde dezavantajlı bölgelere ek puan verilmesi, tıp ve saðlık eðitiminin ayrı bir bakanlık nezdinde yürütülmesi gibi uygu lamalar İran yükseköðretim sistemini Türkiye yükseköðretim sisteminden ayıran yapısal bulgulara iþaret etmektedir.
Öðrenci istatistiklerine iliþkin araþtırmada elde edilen bulgular ıþıðında Türkiye'de önlisans öðrencilerinin toplam öðrencilere oranının İran'dan yüksek olduðu, buna karþın İran'da lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki öðrencilerin toplam öðrencilere oranının Türkiye'den yüksek olduðu tespit edilmiþtir. Mezun öðrenciler için de aynı bulgular elde edilmiþtir. Araþtırmada edilen diðer bir bulguya göre toplamda, önlisans ve doktora kademelerinde Türkiye'deki kadın öðrenci oranı İran'dan daha yüksek iken lisans ve yüksek lisans kademe-sinde İran'daki kadın öðrenci oranının Türkiye'den daha yüksek olduðu görülmüþtür. Öðretim üyeleri bulgularına göre Türkiye'deki profesör ve doçentlerin toplam öðretim elemanlarına oranı İran'dan yüksek iken İran'daki doktor öðretim üyelerinin toplama oranının ise Türkiye'den daha yüksek olduðu görülmüþtür. Cinsiyete dayalı öðretim elemanları bulgularında bütün unvanlarda Türkiye'deki kadın öðretim elemanı oranının İran'dan daha yüksek olduðu tespit edilmiþtir.
Bu çalıþmada yükseköðretimde uluslararasılaþmaya iliþkin elde edilen bulgularda Türkiye'nin gerek uluslararası öðrenci ve öðretim elemanı hareketliliðinde gerekse tüm uluslararasılaþma göstergelerinde İran'ın çok ilerisinde olduðu görülmüþtür.
Bilimsel yayın performansı ve yükseköðretim çalıþmalarına iliþkin elde edilen bulgularda İran'ın performans göstergelerinin çoðunlukla Türkiye'den daha iyi olduðu görülmüþtür. Ancak genel olarak iki ülkenin birbirine yakın deðerlere sahip olduðu bulgusuna da ulaþılmıþtır.